Personeel, grondstoffen, producten, energie, water, ruimte. Het lijkt wel of we overal ‘opeens’ een tekort aan hebben. Is het een kwestie van wennen, of is die algehele schaarste een tijdelijk fenomeen? En vooral: wat doen we eraan?
Wie een keuken bestelt, weet al: dat kan wel een jaartje duren. Nieuwe productielijn installeren? Volgend jaar verwachten we de onderdelen. Plannen voor verduurzaming? Sluit maar achteraan aan in de rij. Het lijkt wel of we van de ene op de andere dag in een werkelijkheid terecht zijn gekomen waarin wachttijden de norm zijn. En dat is even wennen. Want dat ‘vandaag besteld, morgen binnen’, was eigenlijk ook wel lekker.
Verklaringen voor die verschuiving zijn er genoeg. ‘Corona’ is er één. Productiefaciliteiten vielen stil, personeel zat thuis. Oorlog in Oekraïne is ook zo’n kracht. Dit soort tijdelijke fenomenen spelen een rol, maar belangrijker is wat er in de vele jaren die achter ons liggen is gebeurd. Exemplarisch in dat verband is het geval met de Ever Given. Het schip liep in maart 2021 vast in het Suezkanaal en blokkeerde de vaarroute voor zes dagen. Gevolg: grote logistieke problemen bij alle grote bedrijven en dienstverleners in de wereld, waarvan we nu nog de naweeën voelen.
Het incident toont hoe kwetsbaar het systeem is dat we de afgelopen decennia hebben opgetuigd. Als alle radertjes draaien zoals ze moeten, werkt het perfect. Grondstoffen en halffabricaten reizen met enorme snelheid de wereld over en bevoorraden productiefaciliteiten precies op tijd. Eindproducten vinden met diezelfde snelheid en continu de consument op de hele planeet. Heel efficiënt, heel goedkoop. Totdat één van de radertjes hapert. Dan stort het systeem als een kaartenhuis in elkaar.
We leven nu in een tijd waarin we nog steeds achterstanden aan het wegwerken zijn. Tegelijkertijd is het besef ingedaald dat de manier waarop de supply chain georganiseerd was, te kwetsbaar is geworden. Dus zitten we in een fase waarin we aan het terugvouwen zijn. Het belang van leveringszekerheid is nog nooit zo helder geweest. Dus worden de lijntjes verkort. Voorraden zijn terug van weggeweest, productiefaciliteiten worden dichter bij huis uit de grond gestampt. Vanuit noordelijk, Nederlands, Europees perspectief: de afhankelijkheid van producenten in Azië en de VS moet verkleind worden. Dat is precies waarmee noordelijke bedrijven al bezig zijn. Met dichterbij produceren, met meer terughalen naar huis.
Dat levert wel weer nieuwe uitdagingen, die eveneens met schaarste van doen hebben. Grond is niet in overvloed aanwezig. Ruimte is bezet, stikstof gooit roet in het eten, tegenstanders van industriële bouw roeren zich. De Eemshaven en het Rundedal in Zuidoost-Drenthe zijn voorlopig wel de laatste twee grote greenfield locaties. Het is zaak om nu al eventuele nieuwe grootschalige locaties te onderzoeken, maar ook om te bekijken wat er met revitalisering op bestaande terreinen mogelijk is.
Maar dan moeten we wel zien af te rekenen met andere verschijningsvormen van de schaarste: die aan energie en vooral het personeelstekort. Voor energie geldt iets soortgelijks als voor de supply chain: incidentele gebeurtenissen maken erger wat al langer ontegenzeglijk gaande was. Dat ons eigen aardgas vanwege de bekende problemen beter in de grond blijft zitten, is een uitdaging voor de gasvoorziening. De oorlog in Oekraïne is directe aanleiding voor het flink stijgen van de energiekosten. Die twee factoren tellen hard aan. Maar eigenlijk leven we al vele jaren met de wetenschap dat fossiele energie eindig is en daardoor als vanzelf schaarser wordt. Afgezien daarvan moeten we het klimaat redden en wíllen we in wezen dat die vorm van energie schaarser wordt.
Dus moeten we er hard mee aan de slag, harder dan we tot nu toe deden. Noord-Nederland is ideaal gepositioneerd om daar een serieuze bijdrage aan te leveren. Windparken, zonneparken, stroomkabels, onderzoeksinstituten. Allemaal krachten die hier samenballen. Waterstof is misschien het eerste wat in dit licht oppopt. En ja, daarin zijn we heel ver. We zijn zelfs een door Europa aangewezen proefgebied. Experimenteren moeten we, met zijn allen. Uitproberen, testen, nadenken, onderzoeken en doorpakken. Maar niet alleen op het gebied van waterstof.
Alle manieren om van fossiele brandstoffen af te komen moeten we omarmen en een kans geven. Ook in Noord-Nederland. Focus op hydrogen is prima en nodig, maar we moeten wel een brede blik houden. Kijk bijvoorbeeld naar batterijtechnologie. Daaraan wordt in Noord-Nederland op een hoog kennisniveau gewerkt, zoals binnen de vakgroep van professor Tromp aan de RUG.
En de mensen dan? Die zijn moeilijk te vinden. Heel moeilijk. Terwijl we ze keihard nodig hebben om hier productiefaciliteiten draaiende te houden, om initiatieven in de duurzame energie uit de grond te stampen ook. We moeten eerlijk naar deze uitdaging kijken: de toekomst ziet er niet erg rooskleurig uit, onder meer veroorzaakt door de vergrijzing. In de zorg, in technische beroepen, in het onderwijs: daar is het personeelstekort nu al nijpend. Als we niets doen, wordt het alleen maar erger.
De trend dat jongeren ‘geen vieze handen’ willen maken, is niet van vandaag of gisteren. Technische opleidingen worden al jaren te mager bezocht, terwijl het tekort aan vakmensen juist het grootst is. De aantrekkelijkheid van beroepen in de zorg en het onderwijs heeft ook een probleem. Vakopleidingen weer cool maken. Dat is een deel van de oplossing. Maar wel een heel moeilijke, die veel tijd kost. Daarnaast moeten we sneller wat bedenken. Robotisering, industrie 4.0 of 5.0. Dat zijn termen die steeds belangrijker gaan worden. Technologie neemt over wat mensenhanden niet meer invullen. En het zou zo maar kunnen dat we daarnaast steeds meer over de grens moeten kijken om nog meer vacatures in te vullen. Dat is het eerlijke verhaal.
Plannen moeten we maken, handen ineenvouwen en armen uit de mouwen steken. Alleen zo kunnen we de negatieve gevolgen van de schaarste op alle fronten wat verlichten. Geld is daarvoor ook nodig. Veel geld. Nou was dat de afgelopen jaren een goed dat juist niet schaars was. Maar ook daar komt langzaam maar zeker een kentering in. En dat betekent dat we de potjes heel goed moeten verdelen. Wat kansrijk is, verdient steun.
Niet omdat we terug moeten naar hoe het was voordat de schaarste alom toesloeg. Zo zal het niet meer worden. We leven met een nieuw normaal, waaraan niet alleen nadelen kleven. Voor onze planeet bijvoorbeeld, zijn de hoge prijzen voor energie geen straf. Die zijn een regelrechte transitieversneller naar een duurzame alternatieven.
Die transitie die door al die schaarste versneld ingezet wordt, levert grote kansen op. Wie nu de beste oplossingen bedenkt, is de winnaar van straks. Wij in Noord-Nederland kunnen een aardig deuntje meeblazen. Korte lijnen, sterke netwerken, goede ecosystemen. Als we de kansen maar zien en ze samen pakken, dan maken we van het nieuwe normaal een prachtige werkelijkheid.
Deze cookies zorgen ervoor dat deze website naar behoren functioneert. Ook houden we met deze cookies anoniem website statistieken bij. Omdat deze cookies strikt noodzakelijk zijn, kunt u ze niet weigeren zonder de werking van de website te beïnvloeden. U kunt deze cookies blokkeren of verwijderen door uw browserinstellingen te wijzigen, zoals beschreven in ons privacy statement.
Deze cookies verzamelen informatie die wordt gebruikt om ons te helpen begrijpen hoe onze website wordt gebruikt of hoe effectief onze marketingcampagnes zijn. Ook helpen deze cookies ons om deze website aan te passen en zo uw gebruikservaring te kunnen verbeteren.
Met deze cookies kan uw surfgedrag worden gemonitord door advertentienetwerken waardoor we advertenties kunnen tonen op basis van uw interesses en surfgedrag. Ook voeren deze cookies functies uit waarmee onder andere wordt voorkomen dat dezelfde advertentie voortdurend verschijnt.
