In 2018 opende het UMCG Protonentherapiecentrum officieel haar deuren. Daarmee had Groningen het eerste protonencentrum van Nederland en gelijk ook het eerste centrum in het land waar kinderen terecht kunnen voor deze innovatieve behandeling van kanker. Aan de wieg stond Prof. Dr. Hans Langendijk, wiens onderzoek niet alleen de basis heeft gelegd voor de komst van het centrum, maar ook zorgt voor wereldprimeurs op het gebied van medische innovaties.
Onlangs werd het UMC Groningen Cancer Center, waar het protonencentrum onderdeel van is, erkend als Comprehensive Cancer Center door de Europese Organisatie van Kanker Instituten (OECI). Daardoor behoort het UMCG nu tot een select gezelschap van meest vooraanstaande kankercentra in Europa. Het Protonentherapiecentrum is één van drie centra in Nederland en biedt nu jaarlijks meer dan 500 kankerpatiënten een alternatief voor reguliere bestraling.
Met protonentherapie kun je veel nauwkeuriger bestralen en is de kans op schade aan gezond weefsel of omliggende organen veel kleiner. Prof. Dr. Hans Langendijk
Maar wat maakt deze vorm van bestralen nou zo innovatief? ‘Reguliere bestraling gebeurt met fotonen’, legt Langendijk uit. ‘Het doel van bestraling is het doden van kankercellen, maar daarbij moeten de gezonde cellen zo veel mogelijk gespaard worden. Dat is alleen in sommige gevallen lastig, bijvoorbeeld als een tumor dichtbij kwetsbare organen ligt. Met protonentherapie kun je veel nauwkeuriger bestralen en is de kans op schade aan gezond weefsel of omliggende organen veel kleiner.’
Daar ligt volgens Langendijk ook de grootste winst van protonentherapie: ‘Afhankelijk van waar je bestraalt, kan dit soort schade aan omliggend weefsel zorgen voor langdurige problemen met slikken na bestraling voor keelkanker, of een hartinfarct na bestraling voor borstkanker. Maar ook cognitieve problemen of zelfs dementie, na bestraling voor hersentumoren. Bijwerkingen van bestraling kunnen acuut optreden, maar soms ook echt jaren later. Zeker bij kinderen wil je dat zoveel mogelijk voorkomen, zodat je ze na een succesvolle behandeling een gezond leven kunt bieden, zonder beperkingen.’
Ondanks het potentieel van de therapie was er ook kritiek. Eind 2021 berichtten verschillende media dat het verwachte jaarlijkse aantal van 1.600 behandelde patiënten lang niet werd gehaald. Het waren er uiteindelijk zo’n 1.000, waarvan 480 patiënten in Groningen werden behandeld. Critici vonden dat de verwachtingen veel te optimistisch waren en uiteindelijk niet opwogen tegen de kosten van de bouw van de centra en de behandelingen zelf, die zo’n 2,5 keer duurder zijn dan fotonenbestraling.
Maar dat is echt een vertekend beeld van de werkelijkheid, zegt Langendijk: ‘Ten eerste is dat aantal van 1.600 niet een verwachting, maar een vergunning voor het maximum aantal patiënten die nu landelijk behandeld mogen worden per jaar. Dat dit aantal niet is gehaald, heeft niks te maken met een gebrek aan behoefte, maar juist met opschaling. Specialisten, fysici en laboranten moeten eerst ervaring opdoen, er moeten voor iedere nieuwe indicatie behandelprotocollen worden gemaakt en het administratieve proces van patiëntverwijzingen moet goed geregeld worden. Dat kost tijd en het is een leerproces. Onze capaciteit wordt nu optimaal benut en met ongeveer 520 patiënten per jaar zitten we al bijna op ons maximum.’
Ook de kritiek dat de nieuwe behandeling 2,5 keer duurder is dan de reguliere, is volgens Langendijk te kort door de bocht. ‘Het klopt dat het per behandeling duurder is, maar we zien nu al dat het aantal acute bijwerkingen en complicaties minder is. Dat bespaart al veel kosten op andere zorg. Daarnaast kunnen we dankzij nieuwe methodes straks intensiever bestralen, dus kan het aantal behandelingen per patiënt omlaag, van bijvoorbeeld 35 naar 20, of in sommige gevallen zelfs naar 5. Dat maakt het ook veel kostenefficiënter.’
Protonentherapie zal in de toekomst alleen maar belangrijker worden. Volgens een recent gepubliceerd onderzoek van het Integraal Kankercentrum Nederland, neemt het aantal patiënten met kanker in Nederland de komende tien jaar sterk toe. Waar nu nog ongeveer 800.000 mensen kanker hebben of hebben gehad, zijn dat er in 2032 naar verwachting 1,4 miljoen.
‘Dat heeft voor een groot deel te maken met de vergrijzing’, legt Langendijk uit. ‘Het goede nieuws is dat de genezingskansen tegenwoordig steeds hoger zijn, maar dat betekent per saldo ook meer patiënten die te maken kunnen krijgen met bijwerkingen en complicaties van behandelingen. Door de vergrijzing komt ons zorgsysteem nog meer onder druk te staan, dus is het nog belangrijker om die bijwerkingen zoveel mogelijk terug te dringen.’
Onlangs bestraalde het UMCG Protonentherapiecentrum de eerste patiënt met een op kunstmatige intelligentie gebaseerd behandelplan voor protonentherapie. Dit gebeurde voor de eerste keer ooit ter wereld, een unicum dus. Om een handmatig behandelplan te maken heeft een planningslaborant gemiddeld 1 tot 2 dagen nodig, maar dat kan nu in ongeveer 2,5 uur. ‘Daarnaast beginnen we in de loop van volgend jaar ook als eerste ter wereld met Proton Arc Therapy voor hoofd- en halskanker’, zegt Langendijk. ‘Dit is een nieuwe techniek waardoor we nog gerichter kunnen bestralen.’
Hoewel protonentherapie nog een relatief nieuwe methode is, zijn de eerste resultaten al veelbelovend. ‘De acute bijwerkingen zijn in ieder geval al veel minder’, zegt Langendijk. ‘We brengen alle data nauwkeurig in kaart en we werken hierin ook samen met de andere protonencentra in Nederland en in de rest van de wereld. Het is een continu leerproces en ik ben daarom ook heel trots op ons team. Zij zijn de mensen die de techniek mogelijk maken en het is ongelooflijk wat ze in zo’n relatief korte tijd hebben neergezet.’
Investeringsfonds Groningen was als één van de partners betrokken bij de financiering van de bouw en realisatie van het protonencentrum. Een dergelijk traject heeft namelijk nog wel wat voeten in de aarde. ‘De komst van een protonentherapiecentrum betekent als eerste een enorme bijdrage aan de overlevingskansen van een specifieke groep kankerpatiënten’, vertelt fondsmanager Jan Martin Timmer. ‘Daarnaast ondersteunt het ook de positie van het UMCG en Groningen als toonaangevend oncologisch centrum. Voldoende redenen dus voor het UMCG om de bouw te willen realiseren.’
‘Maar dat bracht natuurlijk wel een risico met zich mee’, vervolgt Timmer. ‘En dat is niet een risico wat je alleen wilt dragen als ziekenhuis, want dan staat de zorgverlening voor een hele regio op het spel als het toch mis gaat. Daarom hebben we samen met Triade, Provincie Groningen en Proton International samen de financiering opgezet. Zo spreid je niet alleen het risico, maar het werkt ook als een hefboom, zodat je andere partijen zoals een bank kunt overhalen. Het idee van deze constructie was dat we voor de eerste paar jaar aan boord zouden blijven. Dus niet alleen voor de bouw, maar ook erna, zodat je ook zeker weet dat de apparatuur naar behoren werkt, de behandelingen goed en met zekerheid kunnen worden uitgevoerd en er daarbij geen problemen ontstaan.’
Timmer kijkt met trots terug op de samenwerking. ‘Het was echt indrukwekkend met hoeveel precisie de hele projectvoering liep. Normaal is er altijd wel wat vertraging bij de bouw of vallen kosten iets hoger uit. Daar was nu geen sprake van. En ook geen enkel probleem met de apparatuur. Alles werkte gewoon goed. We hadden een bescheiden rol en die zit er nu op. En we zijn echt heel trots op wat we bereikt hebben.’
Deze cookies zorgen ervoor dat deze website naar behoren functioneert. Ook houden we met deze cookies anoniem website statistieken bij. Omdat deze cookies strikt noodzakelijk zijn, kunt u ze niet weigeren zonder de werking van de website te beïnvloeden. U kunt deze cookies blokkeren of verwijderen door uw browserinstellingen te wijzigen, zoals beschreven in ons privacy statement.
Deze cookies verzamelen informatie die wordt gebruikt om ons te helpen begrijpen hoe onze website wordt gebruikt of hoe effectief onze marketingcampagnes zijn. Ook helpen deze cookies ons om deze website aan te passen en zo uw gebruikservaring te kunnen verbeteren.
Met deze cookies kan uw surfgedrag worden gemonitord door advertentienetwerken waardoor we advertenties kunnen tonen op basis van uw interesses en surfgedrag. Ook voeren deze cookies functies uit waarmee onder andere wordt voorkomen dat dezelfde advertentie voortdurend verschijnt.
